解深宻經卷第二
唐三藏法師玄奘奉 詔譯
一切法相品第四
爾時,徳本菩薩摩訶薩白佛言:“世尊!如世尊說‘於諸法相善巧菩薩。’‘於諸法相善巧菩薩’者,齊何名爲‘於諸法相善巧菩薩’?如來齊何施設彼爲‘於諸法相善巧菩薩’?”
說是語已,爾時世尊告徳本菩薩曰:“善哉!徳本!汝今乃能請問如來如是深義。汝今爲欲利益安樂無量衆生,哀愍世間及諸天人、阿素洛等,爲令獲得義利安樂,故發斯問。汝應諦聽,吾當爲汝說諸法相。
“謂諸法相略有三種。何等爲三?一者、徧計所執相;二者、依他起相;三者、圎成實相。云何諸法徧計所執相?謂一切法名假安立自性差别,乃至爲令隨起言說。
“云何諸法依他起相?謂一切法縁生自性,則此有故彼有,此生故彼生;謂無明縁行,乃至招集純大苦藴。
“云何諸法圎成實相?謂一切法平等眞如;於此眞如,諸菩薩衆勇猛精進爲因縁故,如理作意、無倒思惟爲因縁故,乃能通逹;於此通逹漸漸修習,乃至無上正等菩提,方證圎滿。
“善男子!如眩翳 (xuan4 yi4)人眼中所有眩翳過患,徧計所執相當知亦爾。如眩翳人眩翳衆相,或髮毛輪、蜂蝇、苣蕂 (ju4 sheng4),或復青黃赤白等相差别現前,依他起相當知亦爾。如淨眼人逺離眼中眩翳過患,即此淨眼本性所行無亂境界,圎成實相當知亦爾。
“善男子!譬如清淨頗胝迦 (po1 zhi1 jia1)寳,若與青染色合,則似帝青、大青末尼寳徧;由邪執取帝青、大青末尼寳故,惑亂有情。若與赤染色合,則似琥珀末尼寳像;由邪執取琥珀末尼寳故,惑亂有情。若與緑染色合,則似末羅羯多末尼寳像;由邪執取末羅羯多末尼寳故,惑亂有情。若與黃染色合,則似金像;由邪執取眞金像故,惑亂有情。
“如是,徳本!如彼清淨頗胝迦上,所有染色相應;依他起相上,徧計所執相言說習氣,當知亦爾。如彼清淨頗胝迦上,所有帝青、大青、琥珀、末羅羯多、金等邪執;依他起相上,徧計所執相執,當知亦爾。如彼清淨頗胝迦寳,依他起相當知亦爾。如彼清淨頗胝迦上,所有帝青、大青、琥珀、末羅羯多、眞金等相,於常常時,於恒恒時,無有眞實,無自性性,即依他起相上,由徧計所執相,於常常時,於恒恒時,無有眞實,無自性性,圎成實相當知亦爾。
“復次,徳本!相名相應以爲縁故,徧計所執相而可了知。依他起相上,徧計所執相執以爲縁故,依他起相而可了知。依他起相上,徧計所執相無執以爲縁故,圎成實相而可了知。
“善男子!若諸菩薩能於諸法依他起相上,如實了知徧計所執相,即能如實了知一切無相之法。若諸菩薩如實了知依他起相,即能如實了知一切雜染相法。若諸菩薩如實了知圎成實相,即能如實了知一切清淨相法。
“善男子!若諸菩薩,能於依他起相上,如實了知無相之法,即能斷滅雜染相法;若能斷滅雜染相法,即能證得清淨相法。
“如是,德本!由諸菩薩如實了知徧計所執相、依他起相、圎成實相故,如實了知諸無相法、雜染相法、清淨相法;如實了知無相法故,斷滅一切雜染相法;斷滅一切染相法故,證得一切清淨相法,齊此名爲‘於諸法相善巧菩薩’;如來齊此施設彼爲‘於諸法相善巧菩薩’。”
爾時世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“若不了知無相法,雜染相法不能斷;
不斷雜染相法故,壞證微妙淨相法。
不觀諸行衆過失,放𨓜過失害衆生;
懈怠住法動法中,無有失壞可憐愍。”
無自性相品第五
爾時,勝義生菩薩摩訶薩白佛言:“世尊!我曽獨在靜處,心生如是寻思:‘世尊以無量門曽說諸藴所有自相,生相、滅相,永斷、徧知;如說諸藴,諸處、縁起、諸食亦爾。以無量門曽說諸諦所有自相,徧知、永斷、作證、修習。以無量門曽說諸界所有自相、種種界性、非一界性,永斷、徧知。以無量門曽說念住所有自相,能治、所治及以修習,未生令生、生已堅住,不忘、倍修、増長、廣大;如說念住,正斷、神足、根、力、覺支,亦復如是。以無量門曽說八支聖道所有自相,能治、所治及以修習,未生令生、生已堅住,不忘、倍修、増長、廣大。’世尊復說:‘一切諸法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。’未審世尊依何宻意作如是說:‘一切諸法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’?我今請問如來斯義,惟願如來哀愍解釋,說‘一切法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’所有宻意。”
爾時世尊告勝義生菩薩曰:“善哉,善哉!勝義生!汝所尋思,甚爲如理。善哉,善哉!善男子!汝今乃能請問如來如是深義;汝今爲欲利益安樂無量衆生,哀愍世間及諸天人、阿素洛等,爲令獲得義利安樂,故發斯問。汝應諦聽,吾當爲汝解釋所說‘一切諸法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’所有宻意。
“勝義生!當知我依三種無自性性,宻意說言:‘一切諸法皆無自性。’所謂:相無自性性、生無自性性、勝義無自性性。
“善男子!云何諸法相無自性性?謂諸法徧計所執相。何以故?此由假名安立爲相,非由自相安立爲相,是故說名相無自性性。
“云何諸法生無自性性?謂諸法依他起相。何以故?此由依他縁力故有,非自然有,是故說名生無自性性。
“云何諸法勝義無自性性?謂諸法由生無自性性故,說名無自性性;即縁生法,亦名勝義無自性性。何以故?於諸法中,若是清淨所縁境界,我顯示彼以爲勝義無自性性;依他起相,非是清淨所縁境界,是故亦說名爲勝義無自性性(一)。復有諸法圎成實相,亦名勝義無自性性。何以故?一切諸法法無我性名爲勝義,亦得名爲無自性性,是一切法勝義諦故,無自性性之所顯故;由此因縁,名爲勝義無自性性(二)。
“善男子!譬如空華,相無自性性當知亦爾。譬如幻像,生無自性性當知亦爾,一分勝義無自性性當知亦爾。譬如虚空,惟是衆色無性所顯,徧一切處,一分勝義無自性性當知亦爾——法無我性之所顯故,徧一切故。
“善男子!我依如是三種無自性性,宻意說言:‘一切諸法皆無自性。’
“勝義生!當知我依相無自性性,宻意說言:‘一切諸法無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。’何以故?若法自相都無所有,則無有生;若無有生,則無有滅;若無生無滅,則本來寂靜;若本來寂靜,則自性涅槃。於中都無少分所有更可令其般涅槃故,是故我依相無自性性,宻意說言:‘一切諸法無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。’
“善男子!我亦依法無我性所顯勝義無自性性,宻意說言:‘一切諸法無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。’何以故?法無我性所顯勝義無自性性,於常常時,於恒恒時,諸法法性安住、無爲,一切雜染不相應故。於常常時,於恒恒時,諸法法性安住,故無爲;由無爲故,無生、無滅;一切雜染不相應故,本來寂靜、自性涅槃。是故我依法無我性所顯勝義無自性性,宻意說言:‘一切諸法無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。’
“復次,勝義生!非由有情界中,諸有情類别觀徧計所執自性爲自性故,亦非由彼别觀依他起自性及圎成實自性爲自性故,我立三種無自性性;然由有情於依他起自性及圎成實自性上,増益徧計所執自性故,我立三種無自性性。
“由徧計所執自性相故,彼諸有情於依他起自性及圎成實自性中,隨起言說;如如隨起,言說:‘如是如是。’由言說熏習心故,由言說隨覺故,由言說隨眠故,於依他起自性及圎成實自性中,執著徧計所執自性相。如如執著‘如是如是’,於依他起自性及圎成實自性上,執著徧計所執自性;由是因縁,生當來世依他起自性;由此因縁,或爲煩惱雜染所染,或爲業雜染所染,或爲生雜染所染,於生死中長時馳騁 、長時流轉,無有休息,或在那洛迦,或在傍生,或在餓鬼,或在天上,或在阿素洛,或在人中,受諸苦惱。
“復次,勝義生!若諸有情從本已來,未種善根,未清淨障,未成熟相續,未多修勝解,未能積集福德智慧二種資糧;我爲彼故,依生無自性性宣說諸法;彼聞是已,能於一切縁生行中,隨分解了無常、無恒,是不安隱變壞法已,於一切行心生怖畏,深起猒患;心生怖畏,深猒患已,遮止諸惡,於諸惡法能不造作,於諸善法能勤修習;習善因故,未種善根能種善根,未清淨障能令清淨,未成熟相續能令成熟;由此因縁,多修勝解,亦多積集福德智慧二種資糧。彼雖如是種諸善根,乃至積集福德、智慧二種資糧,然於生無自性性中,未能如實了知相無自性性及二種勝義無自性性,於一切行未能正猒,未正離欲,未正解脫,未徧解脫煩惱雜染,未徧解脫諸業雜染,未徧解脫諸生雜染。如來爲彼更說法要,謂相無自性性及勝義無自性性,爲欲令其於一切行能正猒故、正離欲故、正解脫故,超過一切煩惱雜染故,超過一切業雜染故,超過一切生雜染故。彼聞如是所說法已,於生無自性性中,能正信解相無自性性及勝義無自性性,揀擇思惟,如實通達;於依他起自性中,能不執著徧計所執自性相。由言說不熏習智故,由言說不隨覺智故,由言說離隨眠智故,能滅依他起相,於現法中智力所持,能永斷滅當來世因;由此因縁,於一切行能正猒患,能正離欲,能正解脫,能徧解脫煩惱、業、生三種雜染。
“復次,勝義生!諸聲聞乗種性有情,亦由此道、此行迹故,證得無上安隱涅槃。諸獨覺乗種性有情,諸如來乗種性有情,亦由此道、此行迹故,證得無上安隱涅槃。一切聲聞、獨覺、菩薩,皆共此一妙清淨道,皆同此一究竟清淨,更無第二。我依此故,宻意說言:惟有一乗。非於一切有情界中,無有種種有情種性——或鈍根性,或中根性,或利根性有情差别。
“善男子!若一向趣寂聲聞種性補特伽羅,雖蒙諸佛施設種種勇猛加行方便化導,終不能令當坐道場,證得阿耨多羅三藐三菩提。何以故?由彼本來雖有下劣種性故,一向慈悲薄弱故,一向怖畏衆苦故;由彼一向慈悲薄弱,是故一向棄背利益諸衆生事;由彼一向怖畏衆苦,是故一向棄背發起諸行所作。我終不說:一向棄背利益衆生事者,一向棄背發起諸行所作者,當坐道場,能得阿耨多羅三藐三菩提。是故說彼名爲一向趣寂聲聞。若迴向菩提聲聞種性𥙷特伽羅,我亦異門說爲菩薩。何以故?彼既解脫煩惱障已,若蒙諸佛等覺悟時,於所知障,其心亦可當得解脫。由彼最初,爲自利益修行加行脫煩惱障,是故如來施設彼爲聲聞種性。
“復次,勝義生!如是,於我善說、善制——法、毗奈耶——最極清淨意樂所說善教法中,諸有情類意解種種差别可得。善男子!如來但依如是三種無自性性,由深宻意,於所宣說不了義經,以隱宻相說諸法要,謂一切法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃。
“於是經中,若諸有情已種上品善根,已清淨諸障,已成熟相續,已多修勝解,已能積集上品福徳、智慧資糧;彼若聽聞如是法已,於我甚深宻意言說如實解了,於如是法深生信解,於如是義以無倒慧如實通達;於此通達善修習故,速疾能證最極究竟,亦於我所深生淨信,知是如來、應、正等覺於一切法現正等覺。
“若諸有情,已種上品善根,已清淨諸障,已成熟相續,已多修勝解,未能積集上品福徳、智慧資糧,其性質直,是質直類,雖無力能思擇廢立,而不安住自見取中。彼若聽聞如是法已,於我甚深祕宻言說,雖無力能如實解了,然於此法能生勝解,發清淨信,信此經典是如來說,是其甚深——顯現甚深、空性相應、難見難悟、不可寻思、非諸寻思所行境界、微細詳審聰明智者之所解了。於此經典所說義中,自輕而住,作如是言:‘諸佛菩提爲最甚深,諸法法性亦最甚深,惟佛如來能善了逹,非是我等所能解了。諸佛如來,爲彼種種勝解有情,轉正法教;諸佛如來無邊智見,我等智見猶如牛跡。’於此經典,雖能恭敬,爲他宣說、書寫護持、披閱流布、慇重供養、受誦温習,然猶未能以其修相發起加行,是故於我甚深宻意所說言辭不能通達。由此因縁,彼諸有情亦能増長福徳智慧二種資糧,於後相續未成熟者,亦能成熟。
“若諸有情,廣說乃至未能積集上品福徳、智慧資糧,性非質直,非質直類,雖有力能思擇廢立,而復安住自見取中。彼若聽聞如是法已,於我甚深宻意言說不能如實解了,於如是法雖生信解,然於其義隨言執著,謂一切法決定皆無自性,決定不生不滅,決定本來寂靜,決定自性涅槃;由此因縁,於一切法獲得無見及無相見;由得無見、無相見故,撥 一切相皆是無相,誹撥諸法徧計所執相、依他起相、圎成實相。何以故?由有依他起相及圎成實相故,徧計所執相方可施設;若於依他起相及圎成實相見爲無相,彼亦誹撥徧計所執相。是故說彼誹撥三相。雖於我法起於法想,而非義中起於義想;由於我法起法想故,及非義中起義想故,於是法中持爲是法,於非義中持爲是義。彼雖於法起信解故,福徳増長;然於非義起執著故,退失智慧;智慧退故,退失廣大無量善法。
“復有有情從他聽聞,謂法爲法、非義爲義。若隨其見,彼即於法起於法想,於非義中起於義想,執法爲法、非義爲義;由此因縁,當知同彼退失善法。若有有情不隨其見,從彼欻 (xu1)聞 ‘一切諸法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’,便生恐怖;生恐怖已,作如是言:‘此非佛語,是魔所說。’作此解已,於是經典誹謗毀罵;由此因縁,獲大衰損,觸大業障。由是縁故,我說若有於一切相起無相見,於非義中宣說爲義,是起廣大業障方便,由彼䧟墜無量衆生,令其獲得大業障故。
“善男子!若諸有情未種善根,未清淨障,未熟相續,無多勝解,未集福徳、智慧資糧,性非質直,非質直類,雖有力能思擇廢立,而常安住自見取中。彼若聽聞如是法已,不能如實解我甚深宻意言說,亦於此法不生信解,於是法中起非法想,於是義中起非義想;於是法中執爲非法,於是義中執爲非義,唱如是言:‘此非佛語,是魔所說。’作此解已,於是經典誹謗毀罵,撥爲虚僞,以無量門毀滅摧伏如是經典,於諸信解此經典者起怨家想。彼先爲諸業障所障,由此因縁,復爲如是業障所障;如是業障初易施設,乃至齊於百千俱胝那庾(yu3)多劫,無有出期。
“善男子!如是於我善說、善制——法、毗奈耶——最極清淨意樂所說善教法中,有如是等諸有情類意解種種差别可得。”
爾時,世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“一切諸法皆無性,無生無滅本來寂,
諸法自性恒涅槃,誰有智言無宻意?
相生勝義無自性,如是我皆已顯示;
若不知佛此宻意,失壞正道不能徃!
依諸淨道清淨者,惟依此一無第二,
故於其中立一乗,非有情性無差别。
衆生界中無量生,惟度一身趣寂滅,
大悲勇猛證涅槃,不捨衆生甚難得!
微妙難思無漏界,於中解脫等無差,
一切義成離惑苦,二種異說謂常樂。”
爾時,勝義生菩薩復白佛言:“世尊!諸佛如來宻意語言,甚竒希有!乃至微妙、最微妙!甚深、最甚深!難通逹、最難通達!如是我今領解世尊所說義者:若於分别所行徧計所執相所依行相中,假名安立以爲色藴,或自性相,或差别相;假名安立爲色藴生,爲色藴滅,及爲色藴永斷、徧知,或自性相,或差别相,是名徧計所執相;世尊依此施設諸法相無自性性。若即分别所行徧計所執相所依行相,是名依他起相;世尊依此施設諸法生無自性性,及一分勝義無自性性。如是我今領解世尊所說義者:若即於此分别所行徧計所執相所依行相中,由徧計所執相不成實故,即此自性無自性性,法無我眞如清淨所縁,是名圎成實相;世尊依此施設一分勝義無自性性。
“如於色藴,如是於餘藴皆應廣說;如於諸藴,如是於十二處,一一處中皆應廣說;於十二有支,一一支中皆應廣說;於四種食,一一食中皆應廣說;於六界、十八界,一一界中皆應廣說。
“如是我今領解世尊所說義者:若於分别所行徧計所執相所依行相中,假名安立以爲苦諦、苦諦徧知,或自性相,或差别相,是名徧計所執相;世尊依此施設諸法相無自性性。若即分别所行徧計所執相所依行相,是名依他起相;世尊依此施設諸法生無自性性,及一分勝義無自性性。如是我今領解世尊所說義者:若即於此分别所行徧計所執相所依行相中,由徧計所執相不成實故,即此自性無自性性,法無我眞如清淨所縁,是名圎成實相;世尊依此施設一分勝義無自性性。如於苦諦,如是於餘諦皆應廣說;如於聖諦,如是於諸念住、正斷、神足、根、力、覺支、道支中,一一皆應廣說。
“如是我今領解世尊所說義者:若於分别所行徧計所執相所依行相中,假名安立以爲正定,及爲正定能治、所治,若正修未生令生、生已堅住,不忘、倍修、増長、廣大,或自性相,或差别相,是名徧計所執相;世尊依此施設諸法相無自性性。若即分别所行徧計所執相所依行相,是名依他起相;世尊依此施設諸法生無自性性,及一分勝義無自性性。如是我今領解世尊所說義者:若即於此分别所行徧計所執相所依行相中,由徧計所執相不成實故,即此自性無自性性,法無我眞如清淨所縁,是名圎成實相;世尊依此施設諸法一分勝義無自性性。
“世尊!譬如毗濕縛藥,一切散藥、仙藥方中,皆應安處。如是,世尊!依此‘諸法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’無自性性了義言教,徧於一切不了義經,皆應安處。
“世尊!如彩畫地,徧於一切彩畫事業皆同一味,或青或黄,或赤或白,復能顯發彩畫事業。如是,世尊!依此‘諸法皆無自性,廣說乃至自性涅槃’無自性性了義言教,徧於一切不了義經,皆同一味,復能顯發彼諸經中所不了義。
“世尊!譬如一切成熟珍羞諸餅果内,投之熟酥,更生勝味。如是,世尊!依此‘諸法皆無自性,廣說乃至自性涅槃’無自性性了義言教,置於一切不了義經,生勝歡喜。
“世尊!譬如虚空,徧一切處,皆同一味,不障一切所作事業。如是,世尊!依此‘諸法皆無自性,廣說乃至自性涅槃’無自性性了義言教,徧於一切不了義經,皆同一味,不障一切聲聞、獨覺及諸大乗所修事業。”
說是語已,爾時世尊歎勝義生菩薩曰:“善哉,善哉!善男子!汝今乃能善解如來所說甚深宻意言義;復於此義善作譬喻,所謂世間毗濕縛藥、雜彩畫地、熟酥、虚空。勝義生!如是,如是!更無有異!如是,如是!汝應受持。”
爾時,勝義生菩薩復白佛言:“世尊!初於一時,在婆羅痆(na4)斯 仙人墮處,施鹿林中,惟爲發趣聲聞乗者,以四諦相轉正法輪;雖是甚竒、甚爲希有,一切世間諸天人等先無有能如法轉者。而於彼時所轉法輪,有上、有容,是未了義,是諸諍論安足處所。
“世尊!在昔第二時中,惟爲發趣修大乗者,依‘一切法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’,以隱宻相轉正法輪;雖更甚竒、甚爲希有,而於彼時所轉法輪,亦是有上、有所容受,猶未了義,是諸諍論安足處所。
“世尊!於今第三時中,普爲發趣一切乗者,依‘一切法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’無自性性,以顯了相轉正法輪。第一甚竒、最爲希有!于今世尊所轉法輪,無上無容,是眞了義,非諸諍論安足處所。
“世尊!若善男子,或善女人,於此如來依‘一切法皆無自性、無生、無滅、本來寂靜、自性涅槃’所說甚深了義言教,聞已信解、書寫、護持、供養、流布、受誦、温習、如理思惟,以其修相發起加行,生幾所福?”
說是語已,爾時世尊告勝義生菩薩曰:“勝義生!是善男子或善女人,其所生福無量無數,難可喻知,吾今爲汝略說少分:如爪(zhao3)上土比大地土,百分不及一,千分不及一,百千分不及一,數筭計喻、鄔波尼殺曇分亦不及一;或如牛跡中水比四大海水,百分不及一,廣說乃至鄔波尼殺曇分亦不及一。如是,於諸不了義經聞已信解,廣說乃至以其修相發起加行所獲功徳,比此所說了義經教,聞已信解所集功徳,廣說乃至以其修相發起加行所集功徳,百分不及一,廣說乃至鄔波尼殺曇分亦不及一。”
說是語已,爾時,勝義生菩薩復白佛言:“世尊!於是解深宻法門中,當何名此教?我當云何奉持?”
佛告勝義生菩薩曰:“善男子!此名勝義了義之教;於此勝義了義之教,汝當奉持。”
說此勝義了義教時,於大㑹中,有六百千衆生發阿耨多羅三藐三菩提心;三百千聲聞逺塵離垢,於諸法中得法眼淨;一百五十千聲聞𣱵盡諸漏,心得解脫;七十五千菩薩得無生法忍。
解深宻經卷第二
龍藏音釋(註:現代音中,已無古音“入聲”;故凡遇“入聲”字,皆取現代義同之音代之。)
眩翳:眩,黄絹切(xuan4),目無常主也;翳,於計切(yi4),障也。
苣蕂:苣,其吕切(ju4);蕂,詩證切(sheng4);苣蕂,胡麻也。
頗胝迦:梵語也,此云水精。頗,普禾切(po1);胝,張尼切(zhi1)。
馳騁:馳,直離切(chi2);騁,丑郢切(cheng3);馳騁,奔走也。
撥:比末切(bo入聲 注:取現代音bo1),絕也。
欻:許勿切(xu入聲 注:取現代音xu1),忽也。
婆羅痆斯:梵語也,此云鹿苑。痆,女黠切(na4)。
西安釋典文化龍藏法音工作室製作