解深宻經卷第一
唐三藏法師玄奘奉 詔譯
序品第一
如是我聞:
一時,薄伽梵住最勝光曜七寳莊嚴,放大光明,普照一切無邊世界;無量方所妙飾間列,周圎無際,其量難測,超過三界所行之處,勝出世間善根所起,最極自在淨識爲相;如來所都,諸大菩薩衆所雲集,無量天、龍、藥叉、健逹縛、阿素洛、揭路荼 、緊捺洛 、牟呼洛伽、人非人等常所翼從 (yi4 zong4);廣大法味喜樂所持,現作衆生一切義利;蠲除 一切煩惱纒垢,逺離衆魔,過諸莊嚴;如來莊嚴之所依處,大念慧行以爲遊路,大止妙觀以爲所乗,大空、無相、無願解脫爲所入門;無量功徳衆所莊嚴,大寳華王衆所䢖立大宫殿中。
是薄伽梵最清淨覺,不二現行,趣無相法;住於佛住,逮得一切佛平等性,到無障處;不可轉法,所行無礙,其所安立不可思議,遊於三世平等法性;其身流布一切世界,於一切法智無疑滯,於一切行成就大覺,於諸法智無有疑惑;凡所現身不可分别,一切菩薩正所求智,得佛無二住勝彼岸;不相間雜,如來解脫妙智究竟;證無中邊佛地平等;極於法界,盡虚空性,窮未來際。
與無量大聲聞衆俱——一切調順,皆是佛子,心善解脫,慧善解脫,戒善清淨;趣求法樂,多聞、聞持,其聞積集;善思所思,善說所說,善作所作;㨗 (jie2)慧、速慧、利慧、出慧、勝決擇慧、大慧、廣慧及無等慧,慧寳成就;具足三明,逮得一切現法樂住;大淨福田、威儀寂靜無不圎滿;大忍柔和成就無減,已善奉行如來聖教。
復有無量菩薩摩訶薩衆,從種種佛土而來集㑹——皆住大乗,遊大乗法,於諸衆生其心平等,離諸分别及不分别種種分别,摧 (cui2)伏一切衆魔怨敵,逺離一切聲聞、獨覺所有作意,廣大法味喜樂所持,超五怖畏,一向趣入不退轉地,息一切衆生一切灾横地而現在前。其名曰:解甚深義宻意菩薩摩訶薩、如理請問菩薩摩訶薩、法涌菩薩摩訶薩、善清淨慧菩薩摩訶薩、廣慧菩薩摩訶薩、徳本菩薩摩訶薩、勝義生菩薩摩訶薩、觀自在菩薩摩訶薩、慈氏菩薩摩訶薩、曼殊室利菩薩摩訶薩等,而爲上首。
勝義諦相品第二
爾時,如理請問菩薩摩訶薩,即於佛前問解甚深義宻意菩薩摩訶薩言:“最勝子!言‘一切法無二’。‘一切法無二’者,何等一切法?云何爲無二?”
解甚深義宻意菩薩謂如理請問菩薩曰:“善男子!一切法者,略有二種,所謂:有爲、無爲。是中有爲,非有爲,非無爲;無爲,亦非無爲,非有爲。”
如理請問菩薩復問解甚深義宻意菩薩言:“最勝子!如何有爲,非有爲,非無爲;無爲,亦非無爲,非有爲?”
解甚深義宻意菩薩謂如理請問菩薩曰:“善男子!言有爲者,乃是本師假施設句。若是本師假施設句,即是徧計所集言辭所說;若是徧計所集言辭所說,即是究竟種種徧計言辭所說,不成實故,非是有爲。善男子!言無爲者,亦墮言辭;設離有爲、無爲少有所說,其相亦爾。然非無事而有所說。何等爲事?謂諸聖者,以聖智、聖見,離名言故,現正等覺;即於如是離言法性,爲欲令他現等覺故,假立名相,謂之有爲。
“善男子!言無爲者,亦是本師假施設句。若是本師假施設句,即是徧計所集言辭所說;若是徧計所集言辭所說,即是究竟種種徧計言辭所說,不成實故,非是無爲。善男子!言有爲者,亦墮言辭。設離無爲、有爲少有所說,其相亦爾。然非無事而有所說。何等爲事?謂諸聖者以聖智、聖見,離名言故,現正等覺;即於如是離言法性,爲欲令他現等覺故,假立名相,謂之無爲。”
爾時,如理請問菩薩摩訶薩,復問解甚深義宻意菩薩摩訶薩言:“最勝子!如何此事——彼諸聖者以聖智、聖見,離名言故,現正等覺;即於如是離言法性,爲欲令他現等覺故,假立名相,或謂有爲,或謂無爲?”
解甚深義宻意菩薩謂如理請問菩薩曰:“善男子!如善幻師或彼弟子,住四衢道,積集草、葉、木、瓦礫 (li4)等,現作種種幻化事業,所謂:象身、馬身、車身、歩身,末尼、眞珠、瑠璃、螺貝、璧玉、珊瑚,種種財榖、庫藏等身。若諸衆生愚癡頑鈍 ,惡慧種類,無所知曉,於草、葉、木、瓦礫等上諸幻化事,見已聞已,作如是念:‘此所見者,實有象身,實有馬身、車身、歩身,末尼、眞珠、瑠璃、螺貝、璧玉、珊瑚,種種財榖、庫藏等身。’如其所見,如其所聞,堅固執著,隨起言說:‘唯此諦實,餘皆愚妄。’彼於後時應更觀察。
“若有衆生非愚非鈍,善慧種類,有所知曉,於草、葉、木、瓦礫等上諸幻化事,見已聞已,作如是念:‘此所見者,無實象身,無實馬身、車身、歩身,末尼、眞珠、瑠璃、螺貝、璧玉、珊瑚,種種財榖、庫藏等身;然有幻狀迷惑眼事,於中發起大象身想,或大象身差别之想,乃至發起種種財榖、庫藏等想,或彼種類差别之想。’不如所見,不如所聞,堅固執著,隨起言說:‘唯此諦實,餘皆愚妄。’爲欲表知如是義故,亦於此中隨起言說,彼於後時不須觀察。
“如是,若有衆生是愚夫類,是異生類,未得諸聖出世間慧,於一切法離言法性不能了知;彼於一切有爲、無爲,見已聞已,作如是念:‘此所得者,決定實有有爲、無爲。’如其所見,如其所聞,堅固執著,隨起言說:‘唯此諦實,餘皆癡妄。’彼於後時應更觀察。
“若有衆生非愚夫類,已見聖諦,已得諸聖出世間慧,於一切法離言法性如實了知;彼於一切有爲、無爲,見已聞已,作如是念:‘此所得者,決定無實有爲、無爲。然有分别所起行相,猶如幻事迷惑覺慧,於中發起爲、無爲想,或爲、無爲差别之想。’不如所見,不如所聞,堅固執著,隨起言說:‘唯此諦實,餘皆癡妄。’爲欲表知如是義故,亦於此中隨起言說,彼於後時不須觀察。
“如是,善男子!彼諸聖者於此事中,以聖智、聖見,離名言故,現正等覺;即於如是離言法性,爲欲令他現等覺故,假立名相,謂之有爲,謂之無爲。”
爾時,解甚深義宻意菩薩摩訶薩欲重宣此義,而說頌曰:
“佛說離言無二義,甚深非愚之所行;
愚夫於此癡所惑,樂著二依言戲論。
彼或不定或邪定,流轉極長生死苦;
復違如是正智論,當生牛羊等類中。”
爾時,法涌菩薩摩訶薩白佛言:“世尊!從此東方過七十二殑伽 (jing4 qie2)沙等世界,有世界名具大名稱,是中如來號廣大名稱。我於先日,從彼佛土發來至此。我於彼土曽見一處,有七萬七千外道并其師首,同一㑹坐,爲思諸法勝義諦相。彼共思議、稱量觀察、徧寻求時,於一切法勝義諦相,竟不能得,唯除種種意解、别異意解、變異意解;互相違背,共興諍論,口出矛䂎 (miu2 zuan4),更相䂎刺 (cuan1 ci4),惱壞既已,各各離散。世尊!我於爾時,竊 (qie4)作是念:‘如來出世,甚竒!希有!由出世故,乃於如是超過一切寻思所行勝義諦相,亦有通逹,作證可得。’”
說是語已,爾時世尊告法涌菩薩摩訶薩曰:“善男子!如是,如是!如汝所說。我於超過一切寻思勝義諦相,現正等覺;現等覺已,爲他宣說、顯現、開解、施設、照了。何以故?我說勝義,是諸聖者内自所證;寻思所行,是諸異生展轉所證。是故,法涌!由此道理,當知勝義超過一切寻思境相。
“法涌!我說勝義——無相所行;寻思但行有相境界。是故,法涌!由此道理,當知勝義超過一切寻思境相。
“法涌!我說勝義——不可言說;寻思但行言說境界。是故,法涌!由此道理,當知勝義超過一切寻思境相。
“法涌!我說勝義——絶諸表示;寻思但行表示境界。是故,法涌!由此道理,當知勝義超過一切寻思境相。
“法涌!我說勝義——絶諸諍論;寻思但行諍論境界。是故,法涌!由此道理,當知勝義超過一切寻思境相。
“法涌當知,譬如有人盡其壽量習辛苦味,於蜜、石蜜上妙美味,不能寻思,不能比度,不能信解。或於長夜,由欲貪勝解,諸欲熾火所燒然故,於内除滅一切色、聲、香、味、觸相妙逺離樂,不能寻思,不能比度,不能信解。或於長夜,由言說勝解,樂著世間绮言說故,於内寂靜聖黙然樂,不能寻思,不能比度,不能信解。或於長夜,由見聞覺知表示勝解,樂著世間諸表示故,於永除斷一切表示薩迦耶滅究竟涅槃,不能寻思,不能比度,不能信解。
“法涌當知,譬如有人於其長夜,由有種種我所攝受諍論勝解,樂著世間諸諍論故,於北拘盧洲無我所、無攝受、離諍論,不能寻思,不能比度,不能信解。如是,法涌!諸寻思者,於超一切寻思所行勝義諦相,不能寻思,不能比度,不能信解。”
爾時,世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“内證無相之所行,不可言說絶表示,
息諸諍論勝義諦,超過一切寻思相。”
爾時,善清淨慧菩薩摩訶薩白佛言:“世尊甚竒!乃至世尊善說!謂世尊言:勝義諦相微細甚深,超過諸法一異性相,難可通達。世尊!我即於此曽見一處,有衆菩薩——等正修行勝解行地——同一㑹坐,皆共思議勝義諦相與諸行相一異性相。於此㑹中,一類菩薩作如是言:‘勝義諦相與諸行相都無有異。’一類菩薩復作是言:‘非勝義諦相與諸行相都無有異,然勝義諦相異諸行相。’有餘菩薩疑惑猶豫 ,復作是言:‘是諸菩薩,誰言諦實?誰言虚妄?誰如理行?誰不如理?’或唱是言:‘勝義諦相與諸行相都無有異。’或唱是言:‘勝義諦相異諸行相。’世尊!我見彼已,竊作是念:‘此諸善男子愚癡、頑鈍,不明、不善、不如理行,於勝義諦微細甚深超過諸行一異性相,不能解了。’”
說是語已,爾時世尊告善清淨慧菩薩摩訶薩曰:“善男子!如是,如是,如汝所說!此諸善男子,愚癡、頑鈍,不明、不善、不如理行,於勝義諦微細甚深超過諸行一異性相,不能解了。何以故?善清淨慧!非於諸行如是行時,名能通逹勝義諦相,或於勝義諦而得作證。
“何以故?善清淨慧!若‘勝義諦相與諸行相都無異’者,應於今時,一切異生皆已見諦;又諸異生,皆應已得無上方便安隱涅槃,或應已證阿耨多羅三藐三菩提。若‘勝義諦相與諸行相一向異’者,已見諦者於諸行相應不除遣;若不除遣諸行相者,應於相縛不得解脫;此見諦者,於諸相縛不解脫故,於麤重縛亦應不脫;由於二縛不解脫故,已見諦者應不能得無上方便安隱涅槃,或不應證阿耨多羅三藐三菩提。
“善清淨慧!由於今時,非諸異生皆已見諦;非諸異生已能獲得無上方便安隱涅槃,亦非已證阿耨多羅三藐三菩提。是故,‘勝義諦相與諸行相都無異相’不應道理!若於此中作如是言——‘勝義諦相與諸行相都無異’者,由此道理,當知一切非如理行,不如正理。
“善清淨慧!由於今時,非見諦者於諸行相不能除遣,然能除遣;非見諦者於諸相縛不能解脫,然能解脫;非見諦者於麤重縛不能解脫,然能解脫;以於二障能解脫故,亦能獲得無上方便安隱涅槃,或有能證阿耨多羅三藐三菩提。是故,‘勝義諦相與諸行相一向異相’不應道理!若於此中作如是言——‘勝義諦相與諸行相一向異’者,由此道理,當知一切非如理行,不如正理。
“善清淨慧!若‘勝義諦相與諸行相都無異’者,如諸行相墮雜染相,此勝義諦相亦應如是墮雜染相。善清淨慧!若‘勝義諦相與諸行相一向異’者,應非一切行相共相名勝義諦相。善清淨慧!由於今時,勝義諦相非墮雜染相,諸行共相名勝義諦相。是故,‘勝義諦相與諸行相都無異相’不應道理;‘勝義諦相與諸行相一向異相’不應道理!若於此中作如是言——‘勝義諦相與諸行相都無有異’,或‘勝義諦相與諸行相一向異’者,由此道理,當知一切非如理行,不如正理。
“善清淨慧!若‘勝義諦相與諸行相都無異’者,如勝義諦相於諸行相無有差别,一切行相亦應如是無有差别;修觀行者於諸行中,如其所見、如其所聞、如其所覺、如其所知,不應後時更求勝義。若‘勝義諦相與諸行相一向異’者,應非諸行唯無我性、唯無自性之所顯現是勝義相;又應俱時别相成立,謂雜染相及清淨相。
“善清淨慧!由於今時,一切行相皆有差别,非無差别;修觀行者於諸行中,如其所見、如其所聞、如其所覺、如其所知,復於後時更求勝義。又即諸行唯無我性、唯無自性之所顯現,名勝義相,又非俱時染淨二相别相成立。是故,‘勝義諦相與諸行相都無有異’,或‘一向異’,不應道理!若於此中作如是言——‘勝義諦相與諸行相都無有異’,或‘一向異’者,由此道理,當知一切非如理行,不如正理。
“善清淨慧!如螺貝上鮮白色性,不易施設與彼螺貝一相、異相。如螺貝上鮮白色性,金上黄色亦復如是。如箜篌聲上美妙曲性,不易施設與箜篌聲一相、異相。如黒沉上有妙香性,不易施設與彼黒沉一相、異相。如胡椒上辛猛利性,不易施設與彼胡椒一相、異相。如胡椒上辛猛利性,訶棃澁性亦復如是。如蠹 (du4)羅綿上有柔輭性,不易施設與蠹羅綿一相、異相。如熟酥上所有醍醐,不易施設與彼熟酥一相、異相。又如一切行上無常性,一切有漏法上苦性,一切法上𥙷特伽羅無我性,不易施設與彼行等一相、異相。又如貪上不寂靜相及雜染相,不易施設比與彼貪一相、異相。如於貪上,於瞋、癡上,當知亦爾。如是,善清淨慧!勝義諦相不可施設與諸行相一相、異相。
“善清淨慧!我於如是微細、極微細,甚深、極甚深,難通達、極難通逹,超過諸法一異性相勝義諦相,現正等覺;現等覺已,爲他宣說,顯示開解,施設照了。”
爾時,世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“行界勝義相,離一異性相;
若分别一異,彼非如理行。
衆生爲相縛,及爲麤重縛;
要勤修止觀,爾乃得解脫。”
爾時,世尊告尊者善現曰:“善現!汝於有情界中,知幾有情懷増上慢,爲増上慢所執持故,記别所解?汝於有情界中,知幾有情離増上慢,記别所解?”
爾時,尊者善現白佛言:“世尊!我知有情界中,少分有情離増上慢,記别所解。世尊!我知有情界中,有無量無數不可說有情懷増上慢,爲増上慢所執持故,記别所解。
“世尊!我於一時,住阿練若大樹林中,時有衆多苾芻亦於此林依近我住。我見彼諸苾芻,於日後分展轉聚集,依有所得現觀,各說種種相法,記别所解。
“於中一類由得藴故,得藴相故,得藴起故,得藴盡故,得藴滅故,得藴滅作證故,記别所解。如此一類由得藴故,復有一類由得處故,復有一類得縁起故,當知亦爾。
“復有一類由得食故,得食相故,得食起故,得食盡故,得食滅故,得食滅作證故,記别所解。
“復有一類由得諦故,得諦相故,得諦徧知故,得諦永斷故,得諦作證故,得諦修習故,記别所解。
“復有一類由得界故,得界相故,得界種種性故,得界非一性故,得界滅故,得界滅作證故,記别所解。
“復有一類由得念住故,得念住相故,得念住能治所治故,得念住修故,得念住未生令生故,得念住生已堅住不忘倍修増廣故,記别所解。如有一類得念住故,復有一類得正斷故,得神足故,得諸根故,得諸力故,得覺支故,當知亦爾。
“復有一類得八支聖道故,得八支聖道相故,得八支聖道能治所治故,得八支聖道修故,得八支聖道未生令生故,得八支聖道生已堅住不忘倍修増廣故,記别所解。
“世尊!我見彼已,便作是念:‘此諸長老依有所得現觀,各說種種相法,記别所解。當知彼諸長老,一切皆懷増上慢,爲増上慢所執持故,於勝義諦徧一切一味相不能解了。’是故,世尊甚竒!乃至世尊善說!謂世尊言:勝義諦相微細、最微細,甚深、最甚深,難通逹、最難通逹,徧一切一味相。世尊!此聖教中修行苾芻,於勝義諦徧一切一味相尚難通達,況諸外道?”
爾時,世尊告尊者善現曰:“如是,如是。善現!我於微細、最微細,甚深、最甚深,難通達、最難通達,徧一切一味相勝義諦,現正等覺;現等覺已,爲他宣說、顯示、開解、施設、照了。何以故?善現!我已顯示,於一切藴中,清淨所縁是勝義諦。我已顯示,於一切處、縁起、食、諦、界、念住、正斷、神足、根、力、覺支、道支中,清淨所縁是勝義諦。此清淨所縁於一切藴中,是一味相、無别異相;如於藴中,如是於一切處中,乃至一切道支中,是一味相、無别異相。是故,善現!由此道理,當知勝義諦是徧一切一味相。
“善現!修觀行苾芻,通逹一藴眞如、勝義、法無我性已,更不尋求各别餘藴、諸處、縁起、食、諦、界、念住、正斷、神足、根、力、覺支、道支,眞如、勝義、法無我性。唯即隨此眞如、勝義、無二智爲依止故,於徧一切一味相勝義諦,審察趣證。是故,善現!由此道理,當知勝義諦是徧一切一味相。
“善現!如彼諸藴展轉異相,如彼諸處、縁起、食、諦、界、念住、正斷、神足、根、力、覺支、道支,展轉異相。若一切法眞如、勝義、法無我性亦異相者,是則眞如、勝義、法無我性亦應有因,從因所生;若從因生,應是有爲;若是有爲,應非勝義;若非勝義,應更寻求餘勝義諦。善現!由此眞如、勝義、法無我性,不名有因,非因所生,亦非有爲,是勝義諦;得此勝義,更不寻求餘勝義諦;唯有常常時、恒恒時,如來出世、若不出世,諸法法性安立,法界安住。是故,善現!由此道理,當知勝義諦是徧一切一味相。
“善現!譬如種種非一品類異相色中,虚空無相,無分别,無變異,徧一切一味相。如是,異性異相一切法中,勝義諦徧一切一味相,當知亦爾。”
爾時,世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“此徧一切一味相,勝義諸佛說無異;
若有於中異分别,彼定愚癡依上慢。”
心意識相品第三
爾時,廣慧菩薩摩訶薩白佛言:“世尊!如世尊說:‘於心意識祕宻善巧菩薩。’‘於心意識祕宻善巧菩薩’者,齊何名爲‘於心意識祕宻善巧菩薩’?如來齊何施設彼爲 ‘於心意識祕宻善巧菩薩’?”
說是語已,爾時世尊告廣慧菩薩摩訶薩曰:“善哉,善哉!廣慧!汝今乃能請問如來如是深義。汝今爲欲利益安樂無量衆生,哀愍世間及諸天人、阿素洛等,爲令獲得義利安樂,故發斯問。汝應諦聽,吾當爲汝說心意識祕宻之義。
“廣慧當知,於六趣生死,彼彼有情,墮彼彼有情衆中,或在卵生,或在胎生,或在濕生,或在化生,身分生起;於中最初一切種子心識成熟、展轉、和合、増長、廣大,依二執受:一者、有色諸根及所依執受;二者、相名分别言說戲論習氣執受。有色界中具二執受,無色界中不具二種。
“廣慧!此識亦名阿陀那識。何以故?由此識於身隨逐執持故(一)。亦名阿頼耶識。何以故?由此識於身攝受、藏隱、同安危義故(二)。亦名爲心。何以故?由此識色、聲、香、味、觸等積集滋長故(三)。
“廣慧!阿陀那識爲依止,爲建立故,六識身轉,謂眼識、耳、鼻、舌、身、意識。此中有識:眼及色爲縁,生眼識;與眼識俱隨行,同時、同境,有分别意識轉。有識:耳、鼻、舌、身,及聲、香、味、觸爲縁,生耳、鼻、舌、身識;與耳、鼻、舌、身識俱隨行,同時、同境,有分别意識轉。廣慧!若於爾時一眼識轉,即於此時,唯有一分别意識與眼識同所行轉。若於爾時二、三、四、五諸識身轉,即於此時,唯有一分别意識,與五識身同所行轉。
“廣慧!譬如大暴水流,若有一浪生縁現前,唯一浪轉;若二、若多浪生縁現前,有多浪轉;然此暴水自類恒流無斷無盡。又如善淨鏡面,若有一影生縁現前,唯一影起;若二、若多影生縁現前,有多影起;非此鏡面轉變爲影,亦無受用滅盡可得。
“如是,廣慧!由似暴流,阿陀那識爲依止,爲建立故,若於爾時,有一眼識生縁現前,即於此時一眼識轉;若於爾時,乃至有五識身生縁現前,即於此時,五識身轉。
“廣慧!如是,菩薩雖由法住智爲依止,爲建立故,於心意識祕宻善巧。然諸如來不齊於此,施設彼爲‘於心意識一切祕宻善巧菩薩’。廣慧!若諸菩薩於内各别:如實不見阿陀那,不見阿陀那識;不見阿頼耶,不見阿頼耶識;不見積集,不見心;不見眼色及眼識,不見耳聲及耳識,不見鼻香及鼻識,不見舌味及舌識,不見身觸及身識,不見意法及意識;是名勝義善巧菩薩,如來施設彼爲勝義善巧菩薩。廣慧!齊此名爲‘於心意識一切祕宻善巧菩薩’;如來齊此施設彼爲‘於心意識一切祕宻善巧菩薩’。”
爾時,世尊欲重宣此義,而說頌曰:
“阿陀那識甚深細,一切種子如暴流,
我於凡愚不開演,恐彼分别執爲我。”
解深宻經卷第一
龍藏音釋(註:現代音中,已無古音“入聲”;故凡遇“入聲”字,皆取現代義同之音代之。)
揭路荼:梵語也,此云金翅鳥。揭,居謁切(jie入聲 注:取現代音jie1);荼,同都切(tu2)。
緊捺洛:梵語也,此云疑神。緊,居忍切(jin3);捺,乃曷切(na4)。
翼從:翼,與職切(yi4),翼衛也;從,疾用切(zong4),侍從也。
蠲除:蠲,古玄切(juan1),潔也,亦除也。
㨗:疾葉切(jie2),疾也。
摧:徂回切(cui2),折也。
礫:郎擊切(li4),小石也。
殑伽:梵語也,此云天堂來,河名也。殑,其陵切(jing4)。
矛䂎:矛,莫浮切(miu2),勾兵也。䂎,子筭切(zuan4),矟也。
䂎刺:䂎,七九切(cuan1),擲也;刺,七賜切(ci4),直傷也。
猶豫:猶,以周切(you2);豫,羊茹切(yu4)。猶豫,獸名,性多疑,故以事不决者爲猶豫。
竊:千結切(qie入聲 注:取現代音qie4),私也。
頑鈍:頑,五還切(wan2),癡也。鈍,徒困切(dun4),不利也。
蠹:當故切(du4)。
西安釋典文化龍藏法音工作室製作