漸備一切智德經卷第一
西晉三藏法師竺法護 譯
初發意恱豫住第一
聞如是:
一時,佛遊第六他化自在天上天王宫如意藏珠妙寳殿上,與大菩薩衆不可計俱,各從他方諸佛國來,普集㑹此,金剛藏菩薩等。
爾時,金剛藏菩薩承佛威神,以大慧光三昧正受,適定意已;應時十方諸佛刹土,一一諸方,如十億佛刹滿中諸塵若干億國,諸如來現,邊有菩薩,其號各名曰金剛藏;十方亦然,皆同一號。時此諸佛,俱讃曰:「善哉,善哉!汝乃以此大慧光菩薩三昧,而以正受,在十方佛土,各如十億滿中諸塵諸如來等之所建立,一切等號,悉是照明,如來至眞,本願所致,而建立此,亦是仁者慧淨所致,復是一切諸菩薩等,不可思議法光聖㫖,住明智地,多所度脫,攝取一切衆德之本,皆曉諸佛本所行成,愍念十方,解了善權,敷演道化,普弘法惠,周流十方;所講經義,盡令堅住,其智慧明無能毀者,隨時建立僉使得安;遊諸世間不著方俗,度世清淨,莊嚴善本,入不可思議慧之境界,通一切智,髙逺聖道,乃能招致諸菩薩等,十住行無。如開士衆所當建立,有所宣布,徃返周旋,執無漏法,光明咸照,而善思惟,撰於離心,曉了隨時。大慧光明,其未善度,至聖道門,使得度脫而無所著。住於内行,專精奉修無上大業,其辯才慧不可稱載,威耀普照消除闇㝠,已超衆行頒宣無極,住在佛地建菩薩意,愍念衆生未曽忘捨,遊入一切諸佛至眞善權方便,決衆結網。承佛聖㫖,自恣講說,演此法門靡不解了,如來在世,故爲建立,亦是卿本善願所致。清淨行業,而諦莊嚴一切法界,又救衆生之所惑亂,以致法身至聖慧體,具足諸佛本所志願,其身所行,皆越世俗,普過世間無益之業,嚴飾清淨,度世之法。諸佛世尊,爲金剛藏菩薩大士,無所悋惜,各現己身,宣布無限辯才之義,分别決解其清淨慧,懷抱不忘,建立顯示,隨時便冝,暢衆疑心,普入一切諸佛所念,諸等正覺十力所由,如來所致四無所畏,而不怯弱,宣布至教,一切智業,諸分别辯,超越得入體解道法,入諸如來身、口、心行。所以者何?皆由此定,成就所致,亦由本願,行通巍巍,其心清淨,而無點汙。内性明了,常懷清淨,威燿弘照,入于慧場。諸所行業,靡不備焉,斯所造立,而悉具足,其道器意,不可限量,信志清淨,巍巍普達,逮緫持門,無所破壞,常以法界慧門之印,善印一切。」是諸世尊,各自顯現,各伸右臂,皆共手摩金剛藏菩薩頭首。
時金剛藏爲諸世尊,所見摩頭,道德巍巍遂得成就,威耀光光如佛無異。爾時尋即從三昧起,請諸菩薩而解言曰:「諸最勝子!吾已明達諸菩薩願,破壞疑網,則無所壞,世無所生亦無罪舋,法界弘廣亦無逺近,其所遊居譬如虚空,以是救濟,擁護十方一切衆生。所以然者,族姓子知,過去菩薩,徃古諸佛,由此慧地而得過度,當來現在亦復如是。諸佛子知,我向者云,菩薩之地,爲何謂也。諸菩薩學有十道地,因得成就無上正覺,去來今佛之所講說:初菩薩住名曰恱豫,第二菩薩住名曰離垢,第三菩薩住名曰興光,第四菩薩住名曰暉曜,第五菩薩住名曰難勝,第六菩薩住名曰目見,第七菩薩住名曰玄妙,第八菩薩住名曰不動,第九菩薩住名曰善哉意,第十菩薩住名曰法雨,是諸菩薩十住道地也。我觀十方去來今佛,諸如來至眞,無不講此十住之業。所以者何?諸佛子等,是十住者,令諸菩薩,現在親近清淨道無爲諸法門,名顯逺照于十方無數佛土,三界衆生咸蒙得濟,照天下如日明,療衆病如醫王,度衆人如船師,曜十方如月盛,活一切猶如地,安衆生如時雨,含道法如虚空,正堅住如須彌,宣布此教,則得竪立在十道地,又解此地不可思議諸菩薩住,僉入聖慧。」時金剛藏菩薩,粗舉其要,歎此菩薩十住地業,尋即黙然,不復重解。
於是大衆,咸懷飢虚,聞此菩薩十住道名,欲令分别重敷演義,聞者僉解,心懷入道,離諸顚倒,各心念言:「金剛藏菩薩今何以故,粗舉其要,宣於十住菩薩之業,稱歎其號而便黙然,不復重散解了本末?」
時彼㑹中有一菩薩,名月解脫,亦來俱㑹。時月解脫菩薩大士,知彼衆㑹開士所念,以偈歎頌,問金剛藏此義所歸:
「淨念以何故,懷慧稱功勳;
明智宣十住,不重解所入?
諸菩薩勇猛,心各抱猶豫;
云何說義名,不聞道地處?
咸欲悉共聞,最勝子無畏;
決義入平等,所行住道地。
衆㑹僉恱豫,清淨除䛕諂;
堅住鮮明地,功勳慧平均。
一切立恭敬,展轉相承望;
求微妙無瑕,志無上甘露。
因聞金剛藏,無畏大智慧;
當歡恱來衆,仁冝與佛談。
未曽最難及,顯菩薩所行;
分别如道地,所由最上勝。
棄想微難見,常住逺離心;
柔仁行成慧,而聞所歸趣。
所止如金剛,第一解佛慧;
立心捨吾我,乃聞此上智。
如綵畫虚無,離欲亦如空;
慧如地無漏,興别最難見。
道無念如此,信者甚難值;
佛慧不可議,故黙不重說。」
月解脫菩薩,謂金剛藏:「佛子當察!諸來㑹者,性行淳淑,清淨離穢,其志仁和,悉諸菩薩,斯行眞正,積功累德,每生自剋,六度無極,以自莊嚴,四等四恩,習權方便,功勳逺著,名德無量。大慈大哀,欲興道化,分流法教,救濟三界諸危厄衆,消衆㝠如日明,生道品如良田,成正覺如虚空,長弘教如流水,除狐疑如日光,療三毒如醫王,度生死譬船師。是故佛子!仁者善哉,冝當頒宣現在學行,令此道地縁修所歸,使諸㑹者各得開解,如㝠覩明,應病授藥,使無餘疑。」
時月解脫菩薩大士,欲令此義重散本末,顯示歸趣,爲金剛藏說此頌曰:
「茂盛願講說,殊特最上法;
人中上所行,諸菩薩之業。
敷演說其教,所住之道地;
聖慧甚清淨,巍巍仁和業。
諸㑹者清淨,不可計第一;
堅住在正路,志性懷篤信。
善累功積德,奉無數億佛;
各欲得決解,尋現逮十住。」
金剛藏菩薩,報月解脫:「佛子察之!今此衆㑹,四面雲集,云何見之?所念應冝,柔弱仁和,清淨無瑕,豈離狐疑無猶豫乎?於斯法要,寧有髙行,不依他人,無戴仰耶?不從他教,進退不安,懷抱乆病,不可療治,堅住羅網,未出深塹,六十二疑,四倒五蓋,火林蛇室,十二牽連,十重之閣,三坑三户,三流之逸遊在曠野,未向佛門,設聞此法,躊躇未進。或復有人,若聞於此不可思議,如是道住,各懷異心,聞之狐疑不肯篤信,由此惑亂,長夜不安,永失利義,捨根取枝。吾故向者黙然不言,慈愍此等,無辭爲佳樂無所樂。」又說偈言:
「豈見於衆㑹,智慧淨無垢;
善敷演聖達,諸根通深妙。
而無所戴仰,無動等如山;
志性無瞋恨,思平如水正。
習修何所行,其慧無等倫;
住在樂所識,爲求義慧信。
適聞恐猶豫,便墮於惡趣;
以故愍念此,不說慧住地。」
月解脫菩薩,復謂金剛藏:「仁者顧意,承佛威神,宣如來㫖,感動十方,反僞向眞,消諸垢塵,盪滌結滯,裂三界網,通無極慧,惟敷演之,如是比像不可思議,善當將養,寛弘之士,必當信樂無猶豫者。所以者何?佛子當知!若講此教,將致道法,一切菩薩,皆念諸佛,識達經義,擁護奉此行慧道地,靡不蒙賴咸得安隱。所以者何?斯之所行,必歸平等,諸佛道法,猶如佛子,一切書䟽惟說文字,此悉由意心爲原首,從志因縁而有所倚,書本無文,所演文字,心之原空,宣之虚無。如是佛子,一切佛法,住爲原首,因行而成,依於道地,至自然慧。是故惟說,顧愍一切,如來、至眞、等正覺道力助卿,建立分别如此文字,令其亘然,將護正法,因得乆存,使無餘結。」又說偈言:
「善哉演清淨,解入一切智;
普遊諸道要,至覺成聖慧。
諸在十方佛,安住最道勝;
慧室至境界,皆共愍念之。
立此親近慧,行是究竟迹;
諸佛無比法,悉由無量業。
猶書意合集,因心事爲首;
此住竟如是,解暢至佛道。」
於是一切菩薩,各各發心,咸共勸助,欲令宣暢仁本興意,誓爲一切,勤勞積功,累無量德;猶如虚空,欲濟危厄,不難劫數,周旋生死,心常遽遽,欲濟一切心無所著;行如蓮華在泥塗中,三界之苦不以爲拘,惟懷愍傷,拔惱根株,三世之樹永令無餘。時諸菩薩,同時舉聲,勸歎金剛藏菩薩,而說頌曰:
「最勝殊特志覺逺,辯才無量心念眞;
宣傳柔輭至佛教,第一至眞甚微妙。
其意堅固行清淨,不捨功勳十種力;
以分别辯故造行,惟願當演上道法。
心之所念如明珠,意寂以見消塵欲;
今此衆㑹離狐疑,咸皆願樂仁所說。
虚渴言教如望泉,飢服仁者病待醫;
甘美之飯在目前,如是欣樂甘露味。
故善垂念廣其志,宣殊勝住除垢塵;
調寂正安不捨無,講衆祐行無患難。」
於是世尊有諸菩薩至聖光明,號曰力勢,佛從眉間,演此光曜,興無數明,普照十方一切佛土,消滅一切諸所惡趣,勤苦休息,不復拷治,皆得安隱,照斯如來,一切道場;十方佛國,建立法講,靡不周悉不可思議諸佛境界。其光則還,遶佛三帀,上住虚空,合成大光,光明煒煒,立交露帳。又有諸佛興出世間,自然威曜,從其眉間,演如是輪,諸菩薩等,力勢光明,現如此比,神足變化,照斯忍界,曜是能仁,衆㑹道場及金剛藏師子之座,乃住虚空,成光交露帳。是能仁佛,眉間毫時,光明廣逺,照諸闇㝠,十方佛界,衆㑹道場,莫不蒙明光,咸顯現在諸菩薩,大士屋宇,一切晃現。其於十方諸佛國土,現諸如來所可演出,眉間光曜,皆復照曜此忍世界,能仁衆㑹菩薩道場,周照師子髙廣之座。在金剛藏菩薩身,現於大光,巍巍晃然,珠交露帳,各有坐佛,自從口出如是輩聲,而歎頌曰:
「喻之無等倫,譬之如虚空;
十力境界尊,功勳不可量。
殊勝最上特,普世爲無上;
建立第一業,釋師子之法。
講衆安住子,蒙導師恩慈;
法王人中帝,演眉間光明。
頒宣佛道慧,入妙衆行元;
賴十力垂顧,分别普化衆。
安住已建立,斯聞能宣照;
寳法爲上尊,是寂其志性。
一切住無穢,具足滿本願;
因十力最勝,志求上尊路。
海水尚可盡,一切數知限;
若人欲受此,不可卒得聞。
其能離志念,永除衆狐疑;
一切未有愍,照以此經典。
是故辯才尊,縁住慧徑路;
所處奉斯行,遊步依本業。
至行入境界,普到佛聖智;
愍一切衆生,布散此法目。」
於是金剛藏菩薩,觀于十方,欲令衆㑹重懷恱豫,渴仰於法,興發大哀無極之慈,應時因是,嗟歎此頌:
「大聖之道法,微妙甚深逺;
無念已捨念,清澄永難了。
聖明達玄微,智慧解所行;
自然業寂安,柔仁無諍亂。
自然空淨故,寂寞除苦患;
遊居至解脫,建平等滅度。
無限無極義,言辭近超度;
以越于三世,行等猶虚空。
諸衆祐所行,寂然甚憺怕;
一切之行業,徑路難逮解。
此等行如地,志性亦若斯;
甚難可講說,何能分别了。
以去棄心意,永無心句迹;
諸衆祐所行,智慧消言念。
亦復無所行,無隂衆衰入;
聖達依慧業,其心無想念。
猶如有飛鳥,遊行在虚空;
不可以言辭,何況欲覩見。
安住自然慧,如是行道住;
其心所行念,不可分别知。
何所有入處,殊勝慧土地;
愍傷常慈哀,志願普備悉。
漸以具衆行,心亦無想念;
猶如心本性,智慧已明了。
如斯行之業,微妙甚難解;
自己志性無,不可卒達知。
何況能宣布,安住之所念;
一切共恭敬,明聽玄妙教。
以入正眞慧,如行道之住;
若於億千劫,不可盡究竟。
等俱咸恱豫,普共且專聽;
至誠妙眞義,無猒亦無異。
不以爲憒亂,猶如成大海;
今當具敷演,諸衆祐道行。
又當頒宣說,殊特之法音;
牽引衆譬喻,正眞等文字。
其所講分别,甚難可解散;
安住行業事,如是不可量。
今已得逮入,吾我之自然;
咸樂如一滴,且聽所宣言。」
爾時金剛藏菩薩大士,謂衆㑹者:「佛子且察!諸集衆生,積累德本,(一)所行眞諦而無虚僞,(二)所造行業甚善將護,(三)諸佛興世常勤供養,(四)極以合㑹諸清白法,(五)恒以諮受善知識俱,(六)以除憂戚志性寛弘,篤信微妙定意平等,(七)面覩現在愍念慈哀,(八)心常志慕諸佛聖慧。(九)化諸衆生悉發道心,(十)皆令至眞好一切智,(一)其十種力强而有勢,(二)則得遊行大無所畏,(三)其意亘然得佛正法,(四)擁護救濟一切衆生,(五)修大愍傷其哀清淨,(六)十方無餘悉解一切,(七)明智至門悉現目前,一切佛土無爲清淨,(八)一時覺了三世世事,(九)轉大法輪療衆疾病。(二十)菩薩大士須㬰發意,愍衆生行無極大哀以爲元首,(一)智慧明了甚爲巍巍,(二)常勤學受善權方便,(三)意性和柔親近道法,(四)如來十力不可限量,(五)善思選擇計一切人力佛力最上,(六)所宣法門無所罣礙,(七)而以和順自在之慧。(八)佛悉了知一切佛興,因是自在,(九)造立道法法界行最,立虚空際,(三十)所可發心,顯了當來發菩薩意。適發道意越凡夫地,(一)以得超越菩薩之地,(二)則得生在如來種姓,(三)因號之曰無所從生,無有罪舋。(四)輙以迴轉世俗所趣,(五)適過世俗由度世行,(六)因得住立菩薩道法;(七)已得住立菩薩道法,(八)便能順從三世佛教,(九)勤心道義常深第一;(四十)菩薩住如是道法,恱豫道地。
「佛子當知!如斯得立住菩薩道,所行不動入不迴還,以住菩薩恱豫地者,因是發意多所恱豫,(一)其有見者莫不歡然,(二)常有恭敬以致利養,(三)其來見者咸共欣喜,(四)開化衆生僉然受教,(五)普來雲集共相娛樂,(六)雖致逺近計無堅固,(七)常抱仁和無所傷害,(八)恒志恱豫心不懷恨,(九)和顔恱色而無瞋恨,(五十)是爲菩薩恱豫之地。住于道教,諸佛世尊,皆共念之,第一恱豫;思於佛法,(一)適發恱豫;念於菩薩大士本業,(二)適懷恱豫;念菩薩行,(三)適發恱豫;念於六度清淨無極,(四)適發恱豫;念於開士所住殊特,(五)適發恱豫;思道最微而無等侣,(六)適發恱豫;用衆生故利益道義,(七)適發恱豫;進心深法,(八)適發恱豫;念於如來至眞之教,念以勸化一切衆生,(九)適發恱豫;念諸菩薩入如來慧精進之業,(六十)重復思惟將導不逮,爲以得度,恱諸衆生所慕境界,懷來進入諸佛平等,以得逺出愚癡之地,親近道場,斷除一切惡趣勤苦,爲諸衆生勸導之首,已得覩見如來至眞,具足成就如來境界,皆已逮覩諸菩薩定平等之業,故恱豫耳!永以消除一切恐懼,衣毛不竪,故恱豫耳!所以者何?是故佛子!諸菩薩學以是恱豫,便逮得立菩薩道地,以得住立菩薩道地,諸所恐畏,永無復難;在無命安,無世俗畏,無死之畏,不畏惡趣,所入衆㑹無所忌難,皆已永除一切諸懼。所以者何?無吾我想,不貪己身,況復貪愛一切榮冀,所生業乎?不畏無壽,亦不思念希望僥倖,惟愍群生一切所有無極之業,救諸窮乏,貧不識道是無俗畏;成其道明,不自見身,不畏失己無吾我想,不畏當死;雖身壽終,成菩薩行,不離諸佛,由是之故,不畏惡趣;普觀世間,察於道心,而無等倫,志性仁和,誰能踰者;以是之故,所入衆㑹,不懷忌難,離於恐懼,衣毛不竪。佛子當解!菩薩大士,以具大哀,不抱傷害,修本淨心,益加精進,合集一切衆德之本。
「佛言:『以篤信至,威神漸備,多所歡恱。』淨諸不信,篤信已興;常行愍哀,歸無極慈;心不患猒生死之難,志于慚愧,而自莊嚴;心所生處,忍辱仁和;若干種物,供養奉上如來至眞最等正覺;夙興夜寐,精進勤修;不猒講誦,積功德本;習於善友,以法樂而自娛;求博聞不懈倦,若聞法順思惟,已思惟無所著;不希望衣食,棄諸利養;心不貪慕,萬物恩愛,心永已除;惟慕義求三寳,發意之頃,不廢正行,勤修慕樂一切智地,如來十力,四無所畏,佛十八法,專精奉行六度無極;棄捐虚僞,而無䛕諂,言行相應,不違心口;所至到處,常順言行,未曽毀亂如來種姓;恒一心念菩薩禁戒,一切智心,不可動搖,猶如泰山不可傾覆;普於世間,無所慕樂,求度世業,以化未聞,學於道品,不知猒足,心常勤勤,求殊特事;是爲佛子如是像業清淨道事淨菩薩法,輙得堅住恱豫之地。
「世尊復言:『若能得立恱豫地者,成菩薩住建立廣大無極之道。』如是景模無限大願弘誓之鎧,又有十事法。何謂爲十?頒宣無盡,和雅音辭,至於無喻,無不周悉,供養諸佛一切竒珍;篤信微妙清淨之業,法界坦然,志歸空界,究暢解達,於當來際,一切無想,無所希望,合佛道興,無所思樂,所奉事者,供於無極,志務大願,念諸如來所開演教,執持法目,將護諸佛諸菩薩業,不違一切平等覺訓;已能具足如上法訓,輙得出生在兜術天上,從天來下,入毋腹中,處在胎藏,從毋腹出,隨行七步,舉手自讃,三界最尊,釋梵稽首,諸龍浴體,學書手博,遊觀所覩,出家入山,成佛降魔,釋梵勸助,轉大法輪,現大滅度,供養舍利,宣布道化,顯衆經義,皆以一時,至不退轉,法界弘廣,不可限量,處虚空界,究竟解暢當來之際,於一切念而無想念,從無數劫,㑹成佛道,篤信無惓;俱住合同,頒宣義音,無極弘誓,乃至菩薩一切諸行,弘普無窮,無量無數,攝取一切諸度無極,住清淨道,校計衆㑹品類音響有相無相,合㑹别離有爲無爲,爲諸菩薩一切師首,道住眞妙,所演章句,諸度無極;所當宣行,勤修正行,而無所生,近成發心,以能具足此諸法已,具足解暢衆生境界;色無色想,無想有想無想,水生陸地,合㑹聚處,一切所生,三界受形,六品所趣,此皆受形,而有處所,受無像形,一切無喻衆生之界,悉分别之,化入佛法斷除一切有爲所生,則得建立成一切智,是則名曰法界弘廣,而得處在虚空之界,心能解暢當來原際,一切諸想有爲之業,篤信無倦;演弘音響,乃至無極弘誓之業,一切解此衆生境界,道俗悉達無所不通,普諸佛界廣狹麤微,大小所現,有量無量,眇眇難名,曠逺原頂,入于平等,已入平等,曉了諸根,一切羅網解如門閫,入諸十方,以慧徧觀,解暢法界虚空原際,則得了入無極弘誓;又一切國以爲一國,又以一國爲一切國,而平等御,清淨無穢,其光普照無量佛國,莊嚴諸國,永無塵埃,分别清淨章句所歸,聖慧道堂,不可限量,具衆生願,顯示諸佛微妙境界,隨其黎庶本行所興,而爲現化,法界弘廣,察虚空界永無邊幅,究竟本際一切想念,計校合㑹,無有休息;亦不信隨邪行之業,修于清淨,建弘誓鎧,以化未聞,使諸菩薩入寂和性,當行至誠,積功累德,以一縁進,勸化誘導一切菩薩,未曽違捨菩薩之業,恣其意解,顯現佛興,自發己,思如來教,出没徃返,逮致神通,普遊諸國,其大聖慧,不可思議,行菩薩業,法界弘廣,虚空之界而無邊際,遊當來際,達諸想數,佛興衆數,其行之數,莫能損毀,入於聖智,顯發言行,無極弘誓;行菩薩道,以得逮轉,不退法輪,其身、口、意,未曽虚妄,適得見佛聞經法教,頒宣聖衆,演明智業,適發恱豫,消除塵勞,致眞志性,猶大醫王療衆生病,皆修一切諸菩薩行,以故名曰法界弘廣。其虚空界而無涯際,暢當來際,皆知一切無央數劫,衆生行迹,善惡所趣;在於十方諸佛國土,逮成無上正眞之道,爲最正覺,入於一切體中毛孔,盡徧衆毛,在所生處,坐佛樹下,轉於法輪,現大滅度,修大境界,宣佛慧業,在衆生界,從其本行,興佛現形,頻數開化,滅衆穢行,一成佛道,普通法界,謙下恭順,靡不周悉,一發音響,皆恱一切衆生心性,現大滅度,不毀十力,以大願地,顯示宣布一切法藏,神足法慧,六通之業,周旋十方諸佛境界,以故名曰法界弘廣。其虚空界而無崖際,暢當來際無央數劫,當成佛道,致大神通弘誓之鎧,是爲佛子菩薩十願。
「以得親近具足十願,令無央數不可稱載諸菩薩衆,心懷恱豫,住菩薩地,隨時開化佛言,是菩薩學,以成此願。復有十事所可頒宣不可究竟,何謂爲十?衆生境界不可究竟;諸佛境界亦不可盡;其虚空界亦不可量;思法境界亦不可暢;無爲境界亦不可限;佛之境界不可得底;如來境界亦無涯際;其心因縁亦不可限;慧行本末不可得涯;諸佛境界所可進退,法迴慧轉不可究竟;是爲十事。衆生境界不可究竟成大弘誓,是十事業一切皆悉不可究竟,諸界虚空,法界無爲,佛與如來,其心慧行,世界法轉,慧進致成,是大弘誓亦盡無盡,衆生之界亦不可盡;以不可盡此衆德本,如是究竟成其道慧,以是叵盡衆德之本,成無損耗弘誓之鎧,其心微妙而懷仁和,常抱至誠篤信質朴;以此信樂如來大化,入平等覺本所誓願,而復信樂諸度無極,信入道地殊特之業,信十種力開化十方,信無所畏四事不護而具足是獨步三界,信諸佛法十八不共超絶之義,而無等侣,信諸佛法不可思議,信如來界不可得底,宣傳聖教而不可盡,信入如來無量道業,信諸菩薩其行平等,而無偏黨;住於如來,頒宣道教,彼念如是如來道法,甚深微妙巍巍如斯,寂寞無限憺怕無量,空淨無際如此無想,爲滅無著爲極寛弘,如是無極所入無邊,如此難當況復佛法,誰能限哉;是諸凡夫所見顚倒,邪不能正,惟念愚㝠求無益事,心懷意幢遊於塵勞,求恩愛網挾於䛕諂,心行虚僞慳嫉貪妬,志慕生死,周旋徃來,而抱三毒,婬怒癡垢輪轉無際,興于恚害心歘然熾,在顚倒業造行罪患;所有恩愛無明諸漏,常思在心縛其意識,展轉三界苦惱之厄,慕逆之行徃返無休,與名色俱由是相生,以是名色増長所生,便有六入諸衰聚宅;以生六入轉相合流,成于更習,則興痛癢;倍復貪樂,於痛癢業,因即發成長養恩愛;適成恩愛,因從致生;以致此生,便老病死憂惱啼哭,心抱惱熱,合成大患;計於衆生,由是之故生苦隂身。若離吾我,心自計察,又此我身,由以愚㝠,譬若草木瓦石牆壁,猶若形影,曉了無名,以是之故,解脫名色五隂之身,永消諸見六十二疑,因斯得成無極大哀;吾等當護救濟此行,志在永平固安道地,便致大慈弘坦聖慧。
「菩薩以能如是慈愍,是故佛子!故成仁和,眞正順從,初發意業,心棄一切萬物利養,汲汲悋惜;修廣大業,其意内懷,所有珍寳,帑藏金銀,琉璃水精,諸明月珠,硨磲碼碯,珊瑚虎珀,妙玉瓔珞,步揺竒異,象馬車乘,奴客婢使,眷屬徒使,普能布施,無所愛惜;能惠郡國縣邑丘聚,村落園觀,池水果實,妻子男女,己所重愛頭目肌肉,髓腦支體,以能不悋一切所有,則好布施;供衆貧乏,入佛聖明無極大道,是爲名曰得立初發第一道地。成廣大施,志性如是,行於愍哀,施慈布仁,救濟衆生,加護見在度世之業慕求利義,將順群萌,未曽興發患猒之心,心不懈倦,勤學衆典微妙經籍;普達諸經,曉了一切諸所造業,進退由己,衆義法藏,覩諸衆庶,隨上中下,而順其意,各使得所,從其本器,應受大小,故解世事;以解世事,便行時宜因護彼我被慚愧服,戒德自熏,忍辱心和,精進無過,一心智慧,所行精進,爲己爲衆,慚愧行成;以是修行,便復出家,心不迴動,無能傾者,其力堅强;縁是堅强,供養如來,奉受其教;由是之故,修治道地,令其嚴淨,興顯正法,乃至篤信,慈愍施衆,悉具此已,乃住菩薩恱豫之地,爲無數佛所見照念,於無量億百千姟無限兆載諸佛所護,使得進現,所願有力,彼以逮見如來至眞等正覺;以仁和心,而奉事之,積累菩薩永安之業。諸有群生,所在危厄,徃將護之;以是德本,勸助使發無上正眞之道,供養諸佛,開化衆生,使得成就,欲化衆生,布施飲食,先救飢渴,發於四恩,恱樂有力,奉上敬中,愍順其下,惠施仁愛,利人等利,一切罪除,無有餘殃,不復種禍,所可供佛,開化衆生以成究竟。住此道地,以是德本助一切智,諸通敏慧,轉更茂盛,猶如佛子紫磨眞金,絶工金師曉治鍊金,以著火中其色益發,菩薩如是供養諸佛,勤化衆生功祚轉茂,嚴淨此法住於道地,以是德本興顯本無,功至無本,進退自由。」
金剛藏曰:「惟聽佛子!菩薩以住初發之地,當作是求,觀其行迹問其本末,諸佛菩薩爲設善友,正行無猒,以成道品,當所施住,是故名曰第一地住。
「已當次問第二住地所行之業,云何致之?諸佛菩薩,明師賢友,行法無猒,以成道住,取要言之,如是第二、第三、第四、第五、第六、第七、第八、第九、第十,問其本末所當施行,而得成就諸佛菩薩。明師賢友,行法無猒,成就道地,道地之品,所觀道業,奉行德本,道地處所,曉了方便,一一分别,道地清淨,所入殊特,聖慧日進,各各逮致,使不退轉,彼以如是淨菩薩住,解别如來無量聖慧,以立若斯方便隨時,是爲菩薩第一道地,而不迴轉。未曽廢退,如是遂進,得成十住,不還墮落聲聞縁覺。慧住顯明,稍近佛智無極光明,猶若佛子明智導師,將護大賈,諸品群衆,度厄難路,得願到國入大城中,所越徑路悉曉了之,徑路好醜善惡難易,某處殊安某處恐難,重問餘路所當興立,所乘車馬諸象大乘,可得通度,而不動傾。第一住地亦復若斯,猶若斯人至大城裏,悉别安處無能動轉,從第一住所立道地,奉惠如是靡所不達,以大財富無窮之業,等化大衆至入大城,不爲穢濁之所見溺,能自安己不危衆賈。如是佛子!菩薩猶如明智導師,以能得住第一道地,曉了諸地,嚴淨修治一切道地,至於十住解暢菩薩一切道地,入如來慧,攝取菩薩無極福慶積德之業,累於聖慧,所作已辦。爲衆大道應意開化,使越生死徃返大難無窮曠野飢渴苦患,則以通達,入一切智無極法城。是故佛子!菩薩大士,以無倦心,常修精進,致於殊特嚴淨道地,是爲佛子名曰菩薩大士恱豫第一住地入于道門演普等教。菩薩住此,所遊天下,國土處所,得大威豪將護道法,以大惠施濟于衆生,以善功德消除貪嫉,退其垢穢宣無窮施,所興德本施救衆乏,諸可珍愛,割情濟衆,行四恩義,惠施仁愛,利人等利一切救濟,合聚黎庶心不捨佛,恩法聖衆惟菩薩業,志菩薩行諸度無極十住之地,念於十力,四無所畏,十八不共,諸佛之法,至悉具足一切智矣。以是德致一切志尊無極尊豪,爲最爲上爲無儔匹,爲無等侣,開道宣化,顯示衆人,成一切智;將濟危厄,發意之頃,精進勤修一切順化,不慕時俗財利之業,道法之正,出家學道,奉佛法教,斯須之間,致無央數諸三昧定,見諸佛尊不可稱載;以是建立,覩諸世界無央數千,念得越度無數國土,照諸境界,開化衆生,識念過去當來諸劫,選擇法門,顯示諸身,現諸菩薩無央數載,眷屬圍遶。菩薩由是所建立力,入殊特願,在所變現,諸可興善,宣布惠施,乃至普通無數億姟百千劫事。」
於是金剛藏菩薩大士,思惟察是菩薩住義之所歸矣,即時頌曰:
「積累清白法,殖衆德之本;
稽首歸諸佛,順行慈仁業。
入于信解脫,清淨善之元;
心御無限量,最勝之聖慧。
佛爲一切智,淨力現其處;
成就衆祐法,導利護群黎。
以行大愍哀,轉殊勝法輪;
如來由佳良,興發心甚尊。
一時所曉了,思惟泥洹業;
若干覺衆生,隨時顯其義。
合集一切德,是爲衆導師;
其心所周入,猶等如虚空。
智慧最威神,本哀行善權;
志性懷篤信,清淨力無量。
面見無罣礙,救濟外衆生;
植種平等業,思惟念安住。
適生心之寳,衆祐自然慧;
以通雅力行,究竟佛道法。
生十大種性,永無諸罪殃;
最勝曜正眞,至于尊上道。
是爲心和同,顯發致平地;
無動猶如山,在國等性行。
多所抱歡恱,志意修篤信;
欣樂應廣普,善哉意尊妙。
要離諸恐懼,無有瞋恚行;
應時勝棄穢,謹慎善將養。
樂救衆群生,聖慧無等侣;
心懷至踊躍,捐除衆非處。
以消五恐畏,縁是致道地;
至死不保命,逺于諸惡趣。
以捨衆㑹畏,終無恐懼心;
何因至本無,則無有吾我。
若能離恐懼,專精行慈愍;
至信修恭敬,除慕富功勳。
夙興而夜寐,修習衆德本;
以立誠信法,不爲欲所汙。
心若聞雅典,修善無猒極;
永除愛欲利,常好樂佛道。
志慕淨慧力,修治佛經法;
求諸度無極,棄捐䛕諂業。
言行常相應,終無虚妄言;
最勝種無穢,疾學至佛道。
以離方俗事,不樂世諸利;
不違清白法,勤修最上行。
精勤功勳義,惟好如此法;
導御以自誓,所欲見最尊。
爲諸奉持法,所至無嫉妬;
將順以弘誓,身行常殊妙。
嚴淨諸佛土,開化衆群生;
是徧諸佛土,與諸佛俱遊。
佛以一名稱,彼此無虚妄;
一切皆可得,覺了最上義。
如是願無量,導利至永安;
是廣普無限,逮致無可畏。
衆生猶虚空,諸法所因生;
最勝究竟俗,興顯于慧地。
其心之境界,極入於聖慧;
逮致三達智,以開于衆生。
究竟至弘誓,令我獲此願;
如是之暢達,其行亦若茲。
如是善藏思,仁和心柔輭;
篤信佛功勳,觀察衆生無。
縁行入愍哀,興發於大慈;
吾當護養育,欲安立黎庶。
是以故布施,若干種可惠;
國土城邑聚,衆寳及象馬。
頭目及手足,并以己身肉;
一切普能施,不可懷怯弱。
志慕衆經典,不以爲患猒;
曉了世經籍,隨俗而勸化。
其智超三世,懷慚志堅强;
供養無等雙,奉敬諸長者。
衆聖行如是,夙夜勤不廢;
熾盛諸功德,猶火中之金。
彼勤精行此,菩薩十住地;
慕于無爲業,而化諸有爲。
猶如有導師,愍傷大衆賈;
預問安隱路,故在前指示。
菩薩亦如是,初發第一住;
稍進至十住,成致無礙道。
以能住此義,究暢執功勳;
慈心不懷害,以法而教衆。
在天下知時,開化咸將護;
立衆令布施,使樂佛聖慧。
至聖發意頃,棄國捐王舍;
入于佛法教,出行修精進。
尋逮得三昧,見佛無數千;
感動諸佛國,覩光徃聽經。
淨化無數衆,使入道法門;
遊於百千劫,隨時現其身。
諸最勝本業,覺寤衆睡眠;
如過去諸佛,覺寤衆瞢瞢。
是爲第一住,最勝所宣布;
普愍傷世間,無上諸菩薩。」
諸菩薩等,咸有聞此無上道業,慕樂遵行,心抱恱豫,欣然安隱,自從坐起,迎逆稽首,踊在虚空,散衆天華,口宣妙言。歎曰:「善哉金剛藏!聖猛無所畏,曉了道住,行菩薩法,衆㑹恱豫,問解脫元,惟諮上道第二之住,其行云何?當所思奉,大智惟宣,聞者亘然,進至無極,開化衆生。」
漸備一切智德經卷第一
龍藏音釋(註:現代音中,已無古音「入聲「;故凡遇「入聲「字,皆取現代義同之音代之。)
1、舋:許覲切(xin4),舋隙也。
2、療:力照切(liao4),治病也。
3、竪:神羽切,立也。
4、䛕諂:䛕:羊朱切(yu2),面從曰䛕,諂:醜琰切(chan3)妄言曰諂。
5、淳淑:淳:殊倫切(chun2),厚也,淑:殊六切(shu2),善也。
6、躊躇:躊:直由切(chou2),躇:直魚切(chu2)。
7、盪滌:盪:徒黨切(dang4),亦滌也,滌:杜歷切(di2),洗也。
8、煒:于鬼切(wei3),光盛貌。
9、晃:胡廣切(huang4),照耀也。
10、憺怕:憺:徒覽切(dan4),怕:傍各切(bo2),憺怕:恬靜無爲之貌。
11、憒:古對切(gui4),心亂也。
12、僥倖:僥:堅堯切(jiao1),僥倖:兾望非所當得也。
13、眇:弭沼切(miao3),微也,細也。
14、誘:與久切(you3),引也,進也。
15、涯:五皆切(ya2),邊際也。
16、叵:普火切(po3),不可也。
17、耗:呼到切(hao4),虚耗也。
18、質朴:朴:匹各切,質朴,谓质实敦朴也。
19、挾:胡頰切(xie2),懷也。
20、歘:许勿切(xu),取现代读音(xu1)猶忽也。
21、姟:古哀切(gai1)正作垓,十經曰姟。
西安聖愛會龍藏法音定捐群供養此經一卷
西安釋典文化龍藏法音工作室製作